Πρόταση οδηγίας για τα ορφανά έργα

Στις 24 Μαΐου η Eυρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια στρατηγική για τον εκσυγχρονισμό των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας στην Ενιαία Αγορά. Κάποιες από τις πρωτοβουλίες που περιλαμβάνονται στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής είναι η και Πρόταση Οδηγίας για τα Ορφανά Έργα, στην οποία θα αναφερθούμε εδώ.
Αξίζει προηγουμένως να σημειωθεί ότι στη Χώρα μας ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας διεξάγει διαβούλευση για την πρόταση οδηγίας και τα λοιπά προτεινόμενα μέτρα, στη διεύθυνση: http://web.opi.gr/portal/page/portal/opi

Τα ορφανά έργα, αλλά και όσα έργα έχουν εξαντληθεί, προκαλούν σημαντικά προβλήματα ιδίως όσον αφορά τη δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών. Ως ορφανά νοούνται τα έργα των οποίων οι δικαιούχοι δεν μπορούν να προσδιορισθούν ή δεν μπορούν να ευρεθούν, στην περίπτωση που είναι γνωστοί και δεν είναι έτσι δυνατόν να τους ζητηθεί η άδεια για την ψηφιοποίηση και δημοσιοποίηση των έργων τους στο Διαδίκτυο, ακόμα και με τη διενέργεια της πλέον επιμελούς έρευνας. Αυτό έχει ως συνέπεια να δημιουργείται ανασφάλεια στους χρήστες των έργων και ανυπέρβλητα εμπόδια στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, καθώς απαιτείται μια μακρά διαδικασία για την ανεύρεση των δικαιούχων, ενώ το σχετικό κόστος είναι ιδιαίτερα υψηλό (Από τη σχετική βιβλιογραφία βλ. Ι. Ιγγλεζάκη, Ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας από τη μετάβαση των βιβλιοθηκών στην ψηφιακή εποχή, Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου 2010, σελ. 658-671, του ίδιου, Ψηφιακές βιβλιοθήκες, Συνήγορος 2009 (72), σελ. 74-76, Commission of the European Commission, Green Paper – Copyright in the Knowledge Economy, COM (2008) 466/3• M.–D. Papadopoulou, The Issue of ‘Orphan’ Works in Digital Libraries, σε: Ioannis Iglezakis, Tatiana-Eleni Synodinou, Sarantos Kapidakis (eds.), E-Publishing and Digital Libraries Legal and Organizational Issues (υπό έκδοση)• G. Spindler/J. Heckmann, Retrodigitalisierung verwaister Printpublikationen, GRUR Int 2008, σελ. 271 επ.• i2010 Digital Libraries Initiative – High Level Expert Group on Digital Libraries, Final Report, “Digital Libraries: Recommendations and Challenges for the Future, Dec. 2009• S. Van Gompel, Unlocking the Potential of Pre-existing Content: How to Address the Issue of Orphan Works in Europe? IIC 2007, σελ. 669 επ.)

Για την επίλυση του ζητήματος υποβλήθηκε η πρόταση οδηγίας της 24.5.2011 COM(2011) 289 τελικό 2011/0136 (COD). Όπως προκύπτει από την αιτιολογική έκθεση της πρότασης οδηγίας, κύριος στόχος της είναι η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου για την εξασφάλιση της νόμιμης, διασυνοριακής διαδικτυακής πρόσβασης σε ορφανά έργα που περιλαμβάνονται σε διαδικτυακές ψηφιακές βιβλιοθήκες ή αρχεία υπό τη διαχείριση διαφόρων οργανισμών που προσδιορίζονται στην παρούσα πρόταση, όταν τα εν λόγω ορφανά έργα χρησιμοποιούνται για την επίτευξη της αποστολής δημοσίου συμφέροντος των ανωτέρω οργανισμών. Στα έργα αυτά συγκαταλέγονται έργα που δημοσιεύονται με τη μορφή βιβλίων, επιστημονικών περιοδικών, εφημερίδων, περιοδικών ή άλλων γραπτών κειμένων, συμπεριλαμβανομένων και των έργων που είναι ενσωματωμένα σε αυτά, καθώς και οπτικοακουστικά και κινηματογραφικά έργα που περιλαμβάνονται στις συλλογές ιδρυμάτων κινηματογραφικής κληρονομιάς, και ακουστικά, οπτικοακουστικά και κινηματογραφικά έργα που παράχθηκαν από δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς και περιλαμβάνονται στα αρχεία τους.


Ο εν λόγω στόχος δύναται να επιτευχθεί μέσω ενός συστήματος αμοιβαίας αναγνώρισης ενός έργου ως ορφανού. Προκειμένου να εξασφαλίσουν την αναγνώριση έργων ως «ορφανών»,
οι βιβλιοθήκες, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα μουσεία ή τα αρχεία, τα ιδρύματα κινηματογραφικής κληρονομιάς και οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί υποχρεούνται να πραγματοποιήσουν προηγουμένως επιμελή αναζήτηση, σύμφωνα με τις απαιτήσεις που ορίζονται στην προτεινόμενη οδηγία, στο κράτος μέλος όπου δημοσιεύθηκε αρχικά το έργο. Αν από την επιμελή αναζήτηση αποδειχθεί το καθεστώς ενός έργου ως «ορφανού», το σχετικό έργο θα θεωρείται ορφανό σε ολόκληρη την ΕΕ, καθιστώντας περιττή τη διενέργεια πολλαπλών επιμελών αναζητήσεων. Σε αυτή τη βάση, θα είναι δυνατή η διάθεση ορφανών έργων στο διαδίκτυο για πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς χωρίς προηγούμενη άδεια, εκτός εάν ο ιδιοκτήτης του έργου θέσει τέλος στο καθεστώς του ως ορφανού.

Ένας περαιτέρω στόχος της παρούσας πρότασης είναι να διασφαλίσει ότι το νομικό πλαίσιο που θα ισχύει για τα ορφανά έργα δεν θα παρακωλύει τη χρήση διευρυμένων συλλογικών αδειών που περιλαμβάνουν έργα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ορφανά. Ο ως άνω στόχος δύναται να επιτευχθεί με τον καθορισμό των προϋποθέσεων υπό τις οποίες τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέψουν την έκδοση συλλογικών αδειών που περιλαμβάνουν έργα κατόχων πνευματικών δικαιωμάτων οι οποίοι δεν έχουν συναινέσει ρητώς στην εκπροσώπησή τους από την εταιρεία συλλογικής διαχείρισης και τα οποία ενδέχεται να είναι ορφανά.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 της πρότασης οδηγίας, ένα έργο θεωρείται ορφανό εάν ο κάτοχος των δικαιωμάτων του έργου δεν ταυτοποιηθεί ή, ακόμα και αν έχει ταυτοποιηθεί, δεν εντοπιστεί μετά από τη διενέργεια επιμελούς αναζήτησης του κατόχου των δικαιωμάτων σύμφωνα με το άρθρο 3. Παραπέρα, ορίζεται ότι σε περίπτωση που ένα έργο έχει περισσότερους από έναν κατόχους δικαιωμάτων, και ένας από αυτούς έχει ταυτοποιηθεί και εντοπιστεί, το έργο δεν θεωρείται ορφανό.

Στο άρθρο 3 εισάγεται ο κανόνας της επιμελούς αναζήτησης, σύμφωνα με τον οποίο, προκειμένου να εξακριβωθεί αν ένα έργο είναι ορφανό, οι οργανισμοί (δημόσιες βιβλιοθήκες, εκπαιδευτικά ιδρύματα ή μουσεία, αρχεία, ιδρύματα κινηματογραφικής κληρονομιάς και δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς), τους οποίους αφορά η οδηγία, διασφαλίζουν τη διενέργεια επιμελούς αναζήτησης για κάθε έργο, καταφεύγοντας στις κατάλληλες πηγές για την κατηγορία των σχετικών έργων. Πιο πέρα, προβλέπεται ότι οι πηγές που είναι κατάλληλες για κάθε κατηγορία έργων καθορίζονται από κάθε κράτος μέλος, κατόπιν διαβούλευσης με τους κατόχους δικαιωμάτων και τους χρήστες, και περιλαμβάνουν τις πηγές που αναφέρονται στο παράρτημα, καθώς και ότι η διενέργεια επιμελούς αναζήτησης απαιτείται να διεξάγεται μόνο στο κράτος μέλος της πρώτης δημοσίευσης ή αναμετάδοσης, ενώ τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα αποτελέσματα των επιμελών αναζητήσεων που διεξάγονται εντός των συνόρων τους καταγράφονται σε βάση δεδομένων ανοιχτή για το κοινό.

Άλλος κανόνας που παρουσιάζει ενδιαφέρον είναι ο κανόνας της αμοιβαίας αναγνώρισης, σύμφωνα με τον οποίο, ένα έργο που θεωρείται ορφανό δυνάμει του άρθρου 2 σε ένα κράτος μέλος θεωρείται ορφανό έργο σε όλα τα κράτη μέλη.

Παραπέρα, για τη λήξη του καθεστώτος των ορφανών έργων ορίζεται ότι ο κάτοχος των δικαιωμάτων ενός έργου που θεωρείται ορφανό έχει, ανά πάσα στιγμή, τη δυνατότητα να θέσει τέλος στο καθεστώς του έργου ως ορφανού.

Η πρόταση οδηγία ρυθμίζει στη συνέχεια τις επιτρεπόμενες και τις εγκεκριμένες χρήσεις ορφανών έργων. Ειδικότερα, οι σχετικές διατάξεις των άρθρων 6 και 7έχουν ως εξής:

Άρθρο 6- Επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων
1. Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι οργανισμοί που αναφέρονται στο άρθρο 1 παράγραφος 1 επιτρέπεται να χρησιμοποιούν ένα ορφανό έργο με τους κατωτέρω τρόπους:
α) θέτοντας το ορφανό έργο στη διάθεση του κοινού, κατά την έννοια του άρθρου 3 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ 11
β) μέσω αναπαραγωγής, κατά την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας 2001/29/ΕΚ, για σκοπούς ψηφιοποίησης, διάθεσης στο κοινό, ευρετηρίασης, καταλογογράφησης, συντήρησης ή αποκατάστασης.
2. Ωστόσο, εκτός εάν προβλέπεται άλλως στο άρθρο 7, οι οργανισμοί που αναφέρονται στο άρθρο 1 παράγραφος 1 δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν ορφανά έργα για να επιτύχουν στόχους που δεν εμπίπτουν στις αποστολές τους δημοσίου συμφέροντος, και συγκεκριμένα στη συντήρηση, την αποκατάσταση και την παροχή πολιτιστικής και εκπαιδευτικής πρόσβασης στα έργα που περιλαμβάνονται στις συλλογές τους. 3. Η παρούσα οδηγία εφαρμόζεται υπό την επιφύλαξη της ελευθερίας των εν λόγω οργανισμών να συνάπτουν συμβάσεις κατά την εκτέλεση των αποστολών τους δημοσίου συμφέροντος.
4. Τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι οργανισμοί που αναφέρονται στο άρθρο 1 παράγραφος 1, όταν χρησιμοποιούν ορφανά έργα σύμφωνα με την παράγραφο 1, τηρούν αρχεία της επιμελούς αναζήτησης που διεξήγαγαν και αρχεία χρήσης ανοιχτά στο κοινό.

Άρθρο 7 - Εγκεκριμένες χρήσεις ορφανών έργων
1. Τα κράτη μέλη δύνανται να παρέχουν άδεια στους οργανισμούς που αναφέρονται στο άρθρο 1 παράγραφος 1 να χρησιμοποιούν ένα ορφανό έργο για άλλους σκοπούς εκτός από εκείνους που αναφέρονται στο άρθρο 6 παράγραφος 2, υπό την προϋπόθεση ότι:
(1) οι οργανισμοί που αναφέρονται στο άρθρο 1 παράγραφος 1 τηρούν αρχεία της επιμελούς αναζήτησης που διεξήγαγαν·
(2) οι οργανισμοί τηρούν αρχεία ανοιχτά στο κοινό σχετικά με τη χρήση των ορφανών έργων από τον οργανισμό·
(3) στην περίπτωση ορφανού έργου όπου ο κάτοχος δικαιωμάτων έχει ταυτοποιηθεί, αλλά δεν έχει εντοπιστεί, το όνομα του κατόχου δικαιωμάτων αναφέρεται σε κάθε χρήση του έργου·
(4) οι κάτοχοι δικαιωμάτων που θέτουν τέλος στο καθεστώς του έργου ως ορφανού, κατά την έννοια του άρθρου 5, αμείβονται για τη χρήση του έργου που έχει γίνει από τους οργανισμούς που αναφέρονται στο άρθρο 1 παράγραφος 1.
(5) οι κάτοχοι δικαιωμάτων δύνανται να αξιώσουν την αμοιβή τους βάσει του σημείου 4 εντός προθεσμίας που ορίζεται από τα κράτη μέλη και η οποία δεν μπορεί να είναι μικρότερη των πέντε ετών από την ημερομηνία της πράξης που γέννησε την αξίωση.
2. Τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν τα μέσα για την παροχή άδειας χρήσης κατά την έννοια της παραγράφου 1, και παραμένουν ελεύθερα να αποφασίσουν για τη χρήση οιωνδήποτε εσόδων δεν έχουν απαιτηθεί μετά τη λήξη της προθεσμίας που ορίζεται σύμφωνα με την παρ. 1 σημείο 5.